Hande Karakulah

E-ticaret (elektronik ticaret) hayatımıza girdiği günden bu yana hızla büyüyor. Covid-19 pandemisinin de etkisi ile kullanılma oranı 2022 yılı için tüm dünyada %22 olarak tahmin ediliyor. Türkiye’de ise buna paralel olarak 2019’da %9,8 paya sahipken 2021 yılı itibariyle bu oran %17,7’ye yükseliyor. Bunun doğal sonucu olarak tüm Dünya’daki düzenleyici kurumlar, hızla büyümekte olan e-ticaret sektörünü, rekabetçi ve adil bir hale getirmek için çalışmalar yapıyor.
Avrupa Birliği’nde 2020’nin aralık ayından bu yana taslak halinde olan ve e-ticaret platformları da dahil olmak üzere tüm dijital platformlara ilişkin düzenlemeler içeren “Dijital Piyasalar Yasası” (“Digital Markets Act” veya kısaca “DMA”), 25 Kasım 2021 tarihinde üye devletlerin oybirliği ile kabul edildi. 12 Ekim 2022’de yayınlanan bu yasa Mayıs 2023’te yürürlüğe girecek.
Türkiye’de ise “Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun” veya kamuoyunda bilinen adıyla E-Ticaret Yasası’nın (kısaca “ETY”) ilgili maddelerinde yapılan değişiklikler, 7 Temmuz 2022 tarihinde Resmî Gazete ’de yayınlanarak birçok maddesi 1 Ocak 2023 tarihinde yürürlüğe girdi.
DMA’nın temel amacı, Avrupa Birliği dijital pazarında; mevzuatları uyumlu hale getirmek, adil ve rekabetçi bir piyasa ortamını sağlamak, aynı zamanda şeffaflığı ve hesap verebilirliği tesis etmektir.
ETY’nin amacı ise, e-ticarette haksız rekabetin ve tekelleşmenin önüne geçerek pazara yeni aktörlerin girişini kolaylaştırmak ve bununla beraber pazarın dengeli ve sağlıklı büyümesini ölçekleri de dikkate alarak sağlamak amacıyla, elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcı ve elektronik ticaret hizmet sağlayıcılara yönelik bir düzenleme getirmektir.
Her ne kadar Türkiye’deki kanun koyucu ve Avrupa Birliği otoriteleri benzer amaçlarla hareket etmiş olsalar da iki kanunun da düzenlediği, tanımladığı mekanizma ve kontroller arasında önemli farklar bulunuyor.

Süjelerin Belirlenmesi Açısından
“DMA” da “ETY” de mevzuatların süjelerini belirlemek için bazı kriterler öngörüyor. DMA, “gatekeeper” Türkçe ’deki kullanımıyla “eşik bekçisini” tanımlanıyor ve eşik bekçilerine önemli yükümlülükler yüklüyor.
Bir platformun eşik bekçisi sayılması için ana platform hizmeti sağlaması, AB iç pazarında önemli bir etkisi bulunması, ticari kullanıcılar ile müşteriler arasında önemli bir geçit görevi hizmeti sağlaması, faaliyetleri sayesinde yerleşik ve sürekli pozisyona sahip olması veya böyle bir konuma sahip olacağı öngörülmesi gerekir. Eğer bir platform son üç mali yılın her birinde yıllık 7,5 milyar Euro ciro yapıyorsa veya ortalama piyasa değeri veya eşdeğer adil piyasa değeri son mali yılda en az 75 milyar Euro ise, en az üç üye devlette aynı temel platform hizmeti sağlanıyorsa; veya son mali yılda AB’de yerleşik veya aylık en az 45 milyon aktif kullanıcıya ve en az 10.000 yıllık aktif iş kullanıcısına sahipse ve son olarak eşik değerlerini son üç mali yılın her birinde karşılamışsa otomatik olarak “eşik bekçisi” olduğu farz edilir.

Bu kapsamda Avrupa’da Big Tech olarak adlandırılan ve başta “GAFAM” olarak bilinen Google, Amazon, Facebook, Apple ve Microsoft gibi birçok şirket DMA kapsamında “eşik bekçisi” olacak, bunun sonucu olarak ek yükümlülüklere uymak zorunda kalacaklardır.

ETY kapsamında ise elektronik ticaret, fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen çevrim içi iktisadi ve ticari her türlü faaliyet olarak tanımlanmış olup, hizmet sağlayıcıyı elektronik ticaret faaliyetinde bulunan gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlamaktadır. DMA’daki kriterlerden farklı olarak ETY elektronik ticaret hizmet sağlayıcılarını («ETHS») ve elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcılarını («ETAHS») kanunda mevcut 10, 30 ve 60 milyar TL eşiklerine göre, «orta ölçekli», «büyük ölçekli» ve «çok büyük ölçekli» olarak kategorize etmektedir.

Buna göre, orta ölçekli ETAHS; bir takvim yılındaki net işlem hacmi on milyar Türk irasının üzerinde olan ETAHS’leri, büyük ölçekli ETAHS; bir takvim yılındaki net işlem hacmi otuz milyar Türk liranın ve iptal ve iadeler hariç işlem sayısı yüz bin adedin üzerinde olan ve orta ölçekli ETAHS’ler için bu Yönetmelik’te belirtilen yükümlülükleri de haiz ETAHS’leri, çok büyük ölçekli ETAHS; bir takvim yılındaki net işlem hacmi altmış milyar Türk lirasının ve iptal ve iadeler hariç işlem sayısı yüz bin adedin üzerinde olan ve orta ve büyük ölçekli ETAHS’ler için bu Yönetmelikte belirtilen yükümlülükleri de haiz ETAHS’leri kapsamakta ve her ölçek için ETAHS’lere farklı yükümlülükler getirilmektedir.

Net işlem hacmi ise iptal ve iadeler hariç olmak üzere, elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcı için aracılık hizmeti sunduğu elektronik ticaret pazar yerleri, elektronik ticaret hizmet sağlayıcı için ise elektronik ticaret pazar yeri niteliğini haiz olmayan kendine ait elektronik ticaret ortamları üzerinden belirli bir dönemde yapılan sözleşme ve verilen siparişler için düzenlenmesi gereken nihai fatura veya fatura yerine geçen belge değerleri toplamını ifade etmektedir.

Görüldüğü üzere, DMA ve ETY’deki düzenlemelerin süjeleri farklı kriterlere göre tanımlanmakta, DMA’da ölçekten ziyade piyasadaki konumu ve etkisi dikkate alınırken, ETY’de ise yapılan işlemin tutarı veya ürün adedi üzerinden bir değerlendirme yapılmaktadır.

Ayrıca, ETY’de farklı ölçeklerdeki ETAHS ve ETHS’ler için farklı yükümlülükler öngörülmüş olması, platformların bir sonraki ölçeğe geçip geçmeme yönündeki stratejilerini ve dolayısıyla pazardaki serbest rekabet ortamını etkileyebileceğinden DMA’daki kriterlere göre piyasanın düzenlenmesi açısından daha elverişsiz bir durum yaratabilir.

Süjelerin Sorumlulukları Açısından

DMA’ya göre eşik bekçileri temel olarak ;

Son kullanıcının açık rızasını almadan, bir hizmet sırasında toplanan özel verileri başka bir hizmetin amaçları için yeniden kullanamazlar.
Platformun çalışması için temel olan uygulamalar dışında, platformda önceden yüklü olan uygulamaların son kullanıcı tarafından silinmesine, son kullanıcıların abonelikten/üyelikten çıkmalarına izin vermek,
Kendi platformlarında sundukları sıralama servislerinde, kendi ürün ve hizmetlerini, üçüncü kişilerin sunduğu benzer ürün ve hizmetlere göre daha yüksek sıralamaktan kaçınmak ve bu sıralamaları adil ve ayrımcı olmayan koşullarda yapmak,
Anlık mesajlaşma servislerinin temel işlevlerinin birlikte çalışabilirliğini sağlamak,
Satıcılara platformdaki pazarlama veya reklam performansı verilerine erişim izni vermek,
Avrupa Komisyonu’nu, satın almalar ve birleşmeler hakkında bilgilendirmek,
Uygulama mağazalarında listelenmek için uygulama geliştiricilerinin belirli hizmetleri kullanmalarının zorunlu kılınması gibi uygulamalara son vermek,
Denetim ve uygunluk raporlarını Komisyon’a sunmak zorundadırlar.

ETY ‘de ise
Hem ETHS’lere hem de ETHAS’lara platformun kullanıcılarının görebileceği şekilde detaylı bilgi verme,
Hukuka aykırı içerikleri kaldırma
Özellikle ETHS ve ETHAS arasındaki işlemlerde haksız ticari uygulamalarda bulunmama,
Sahte veya taklit ürün gibi fikri sınai mülkiyet konularını engelleyecek mekanizmaların kurulması,
ETHAS’nin ekonomik olarak bütünlüğü içinde bulunan markaların aynı platformdan satılmasının engellenmesi,
Kendisiyle aynı ekonomik bütünlük içinde bulunan markalar haricindeki markalara çevrimiçi arama motorlarında yatırım yapılmasının durdurulması,
Veri kullanımına ilişkin ayrıntılı yükümlülükler,
Pay devri bildirimi,
Yıllık bağımsız denetim yapılması ve denetim raporunun Ticaret Bakanlığı ile paylaşılması,
Mevzuata uygunluk raporu hazırlanması ve sunulması,
Ödeme hizmetlerinde kendi ekonomik bütünlüğü içinde bulunan araç ve hizmetlerin kullanılması yasağı,

gibi temel yükümlülükler tanımlanmıştır.

Her iki kanun da, yükümlülüklere uymama halinde ciddi yaptırım mekanizmaları ve düzenleyici kurumlara geniş denetim ve yaptırım yetkileri tanımaktadır.

Lisans Düzenlemesi, Reklem ve İndirim Bütçelerinin Yönetilmesi

ETY’de DMA’dan farklı olarak ETHS’ler ve ETHAS’lar için önemli bir yükümlülük olarak ‘lisans alma yükümlülüğü’ getirilmiştir.

Buna göre lisans alma başvurusu, limitlerin aşıldığı yılı izleyen takvim yılının, lisans yenileme başvurusu ise eşikler aşıldığı sürece her takvim yılının mart ayı içinde ETBİS üzerinden yapılır. Net işlem hacmine göre belirlenecek olan miktar lisans ücreti ise peşin olarak ödenir.

Belirlenen lisans ücreti oldukça yüksek olup, ölçekler yükseldikçe de milyarlarca liralık önemli rakamlara ulaşmaktadır.

Denilebilir ki lisans ücreti düzenlemesi DMA ile ETY arasındaki en büyük farkı oluşturmakta ve bu açıdan da Türkiye’de kurulmuş olan platformları Avrupa’daki rakiplerine oranla oldukça dezavantajlı bir duruma getirmektedir.

Öte yandan ETY platformların reklam ve indirim bütçelerinin harcanmasına ilişkin temel kurallar getirmekte ve reklam ve indirim bütçelerin açısından tavan belirlemesi yapmaktadır.

Sonuç

Dünyanın hızla dijitalleşmeye devam ettiği gerçeği, düzenleyici kurumları sürekli tetikte tutmakta ve dijital piyasalardaki tüm gelişmeler mevzuatlarda hızla yerini almaktadır. DMA’nın veya Türkiye’de ETY’nin yayınlanmış ve yürürlüğe girmekte olması bu alandaki başlangıçlar olarak okunmalı, AB’deki Dijital Hizmetler Yasası ve Türkiye’de 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Düzenleme Taslağı gibi taslakların hem şirketlerin hem son kullanıcıların dünyalarında yaratacağı değişiklikler dikkatle takip edilmelidir. Dijital piyasalardaki kişi ve kurumların düzenleyici idari otoritelerle diyalog halinde kendi öz regülasyonlarını geliştirmeleri ve rekabet, ölçülülük ve şeffaflık açısından hassasiyetle değerlendirilmiş temel prensipler ortaya koymaları tüm paydaşların lehine olacaktır.